De voorbije maanden ondergingen ‘de paardjes’ van het KMSKA een grondige restauratie. Bij Derek Biront van Metafose waren ze in goede handen. Een gesprek over de restauratie, de techniek van Vinçotte en enkele haarfijne details.

Waarom waren de beelden aan restauratie toe?

Biront: “Wat niet veel mensen weten is dat die paardjes niet in brons gegoten zijn. Ze bestaan uit koperen platen die vanbinnen verstevigd zijn met een ijzeren frame. Tijdens een eerdere restauratie in 1977 zijn ze van het dak gehaald en helemaal gedemonteerd. Toen bleek dat de binnenstructuur was beginnen roesten. Dat is natuurlijk niet goed voor de structurele stevigheid – en trouwens typisch voor dit soort beelden, bij het Vrijheidsbeeld in New York is net hetzelfde gebeurd. Het museum heeft de ijzeren frame van de paardjes in 1977 dan ook laten vervangen door roestvrij staal of inox. Die restauratie is vrij goed uitgevoerd. Alleen hebben de vleugels van de dames op de tweespannen toen niet de versteviging gekregen die ze nodig hadden. Je mag niet vergeten dat die vleugels ontzettend veel wind vangen. De verbinding tussen de vleugels en de rug- en schouderpartijen staat continu onder druk. De binnenstructuur kon die druk niet langer opvangen. Daardoor zijn er scheuren ontstaan in het koper. Die moesten dringend hersteld worden.”

Waren beide beelden in even slechte staat?

Biront: “Nee, aan de noordelijke sculptuur (links als je voor het museum staat) was in 2009 al eens een herstelling gebeurd na stormschade. Die was dus nog voldoende stevig. Maar ook daar moesten we herstellingen uitvoeren.”

Jullie hebben de beelden ook onthoofd. Waarom?

Biront: “De beelden zijn gemaakt uit verschillende stukken plaat die in een vorm zijn geslagen en volgens een bepaalde volgorde gemonteerd zijn. Het hoofd is één van de laatste uiteinden. We moesten het eraf halen om een ander stuk te demonteren. Een groot probleem bij die hoofden is dat ze nogal populair zijn bij vogels die er hun gevoeg komen doen. Die uitwerpselen hebben de groene kleur aangetast.”

Plan van aanpak

Wat hebben jullie concreet gedaan tijdens de restauratie.

Biront: “We hebben de beelden eerst in detail bekeken. Eerder hadden we al eens inspecties gedaan vanuit een bakje aan een torenkraan. Maar daarmee konden we alleen het zuidelijke beeld bekijken, het noordelijke stond te ver. We moesten dus een gedetailleerd schadebeeld maken. Op basis daarvan werkten we een plan van aanpak uit. Vervolgens moesten we de stukken demonteren die we in ons atelier zouden herstellen. Ik heb het dan over die vier vleugels en twee handen. Die handen hebben een laurierkrans vast waar blaadjes van waren afgevallen. Rond de vleugels waren er delen zodanig verzwakt dat we ze eigenlijk niet meer aan elkaar konden zetten. Daar hebben we ter plaatse een mal van gemaakt. Op basis van die mal hebben we in het atelier nieuwe stukken in koper gemaakt. Dan hebben we de verbindingen aan de vleugels hersteld. Ook hebben we ontdekt dat er in de paardjes zelf nog ijzer zat. De conditie van dat ijzer was relatief goed. Het is een basisprincipe binnen restauratie dat je oorspronkelijke materiaal zoveel mogelijk behoudt. We hebben dat ijzer dus niet vervangen maar wel behandeld: corrosie verwijderd, roestwerend schilderwerk uitgevoerd,… Dat was het grootste werk. Daarnaast zijn er wat kleinere gaatjes en scheurtjes hersteld. De laatste stap is alles opnieuw monteren en afwerken.”

Wat moeten we ons bij dat afwerken voorstellen?

Biront: “De algemene reiniging van het oppervlak van de sculpturen. De lichtgroene kleur die erop zit, is een vorm van corrosie. Er is niets dat zo langdurig stabiel zou blijven als die laag die er nu op zit. Dus het heeft weinig of geen zin om dat er allemaal af te halen of te veranderen in iets anders. Bovendien is iedereen die lichtgroene kleur gewoon. Als die beelden ineens een nieuwe koperkleur zouden hebben, zou dat heel vreemd overkomen. Het enige dat we doen is vlekken weghalen waar ze visueel storen. Maar in de dieptes, bij schaduwpartijen, laten we ze zitten omdat ze het sculpturale effect versterken.”

Ruwe hoofden, fijne paardenvacht

Vind jij de Triomf der Kunsten eigenlijk een mooi kunstwerk?

Biront: “Als restaurator kijk ik op technische wijze naar een werk. Hoe beter het gemaakt is, hoe mooier ik het vind. Soms word je door een restauratie die je uitvoert teleurgesteld in een beeld dat je voordien bewonderde. Soms gebeurt nét het omgekeerde en merk je dat een werk dat je esthetisch gezien minder apprecieert toch echt goed gemaakt is.”

En hoe zit dat dan voor deze beelden van Vinçotte?

Biront: “Die zitten er zo’n beetje tussenin. Wat je in je achterhoofd moet houden, is dat die beelden gemaakt zijn om vanop de grond naar te kijken. Die afstand is ook voelbaar en heeft een grote invloed op de afwerkingsgraad. En toch is bijvoorbeeld de vacht van die paarden weergegeven met duizenden kleine haartjes die je enkel van dichtbij kan zien. Anderzijds zijn de hoofden van de twee dames heel ruw weergegeven. Dat was niet per sé de stijl van Vinçotte. Hij wou ze eigenlijk in brons uitvoeren. Geslagen koper is goedkoper, maar ook minder gedetailleerd.”

Wat staat er op het programma nu deze restauratie is afgerond.

Biront: “We restaureren nog enkele tuinbeelden van het KMSKA en hebben heel wat projecten in het Middelheimmuseum lopen. We gaan dus zeker niet stilzitten.”

De restauratie van Triomf van de Schone Kunsten was een onderdeel van de volledige gevelrestauratie. Die werd nauwgezet opgevolgd door PERSPECTIV Architecten en uitgevoerd door Artes Woudenberg.