Tronende Madonna schittert opnieuw: KMSKA rondt eerste fase Studio Rubens af

In augustus 2025 rondde het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) de eerste fase af van het grootschalige restauratieproject Studio Rubens. Twee jaar lang werkten restauratoren op zaal aan de monumentale Tronende Madonna omringd door heiligen. Na de grondige conservatie verbluft het werk opnieuw met zijn heldere kleuren en wervelende figuren. Het museum maakt zich op voor de tweede fase van het project: de Aanbidding door de koningen wacht nu een metamorfose.

Een restauratiestudio op zaal

Omdat de Tronende Madonna te groot was om te verplaatsen, koos het KMSKA ervoor de restauratie ter plekke in de Rubenszaal uit te voeren. Dat was uitzonderlijk, maar het museum maakte van de nood een deugd. Bezoekers konden zo het volledige restauratieproces stap voor stap meevolgen. Wie geregeld terugkwam, zag de Tronende Madonna geleidelijk aan herleven: van het scannen van de verflagen tot de afname van het vergeelde vernis en het minutieuze retoucheren van verfverlies.

 “Dat we een project als Studio Rubens kunnen realiseren, is in de eerste plaats te danken aan onze partners. Studio Rubens bewijst hoe onmisbaar private steun en duurzame investeringen zijn voor onze culturele toekomst. Dankzij die steun blijven Rubens’ meesterwerken in al hun pracht bewaard voor volgende generaties.” - Luk Lemmens, voorzitter KMSKA

Wetenschappelijk huzarenstuk

Studio Rubens draait niet alleen om de reiniging van de altaarstukken, maar ook om kennisopbouw en diepgaand onderzoek. Het KMSKA grijpt dit project aan om een diepgravende analyse van Rubens’ creatieproces te doen.

 “Dit project vormt een mijlpaal voor het KMSKA als onderzoeks- en kenniscentrum. Dankzij deze restauraties op zaal maken we onze bezoekers bewust van het belang en de impact van multidisciplinair onderzoek. Een unieke kans om de kroonjuwelen van het museum van héél dicht bij te bewonderen.” - Carmen Willems, algemeen directeur KMSKA

Een internationaal team van restauratoren, onderzoekers en Rubens-experten boog zich tot in de kleinste details over de Tronende Madonna. Er wordt voor het project ook nauw samengewerkt met de Universiteit Antwerpen. Hierdoor krijgen jonge talenten de kans om mee te leren uit dit uitzonderlijke moment. Zo reisde Kayla Metelenis, een restaurator uit de Verenigde Staten, dankzij een prestigieuze Fulbright-beurs naar Antwerpen om de restauratie te verrijken met haar frisse, interdisciplinaire blik.

Verscholen (verf)lagen

Het onderzoek van de Tronende Madonna bracht spannende nieuwe inzichten aan het licht. Waar men doorgaans denkt dat Rubens de voorstudies maakte voor zijn monumentale altaarstukken en het atelier die uitvoerde, bleek dat bij dit werk net omgekeerd. Enkele studies van de Tronende Madonna zijn waarschijnlijk door medewerkers gemaakt, zo bleek na een studiedag samen met de UA in het KMSKA. En omgekeerd concludeerde een panel van experts dat Rubens het eigenlijke werk net grotendeels zelf schilderde. Dit werpt een nieuw licht op de werking van zijn atelier.

Ook de technische analyse van het werk leverde verrassingen op. MA-XRF-scans toonden de onzichtbare eerste verflagen en maakten duidelijk dat Rubens nieuwe poses niet uit het niets bedacht. Hij zette de contouren van eerdere houdingen over en verbeterde ze stap voor stap. Onder de uiteindelijke compositie gaan dus vaak meerdere versies schuil, wat een inkijk geeft in zijn creatieve proces. Zo verbergen de huidige poses van de heilige Joris en Sebastiaan op het voorplan van de Tronende Madonna bijvoorbeeld niet minder dan zeven vorige versies.

Up next voor Studio Rubens

Nu de Tronende Madonna opnieuw schittert in de Rubenszaal, is het volgende altaarstuk aan de beurt: de Aanbidding door de koningen. De restauratie van dit werk zal deels vergelijkbaar zijn, maar ook nieuwe uitdagingen meebrengen. Het werk is bijvoorbeeld geschilderd op paneel en dus loodzwaar. Daarom werd de op maat gemaakte ezel in de restauratiestudio reeds omgebouwd.

 “De Aanbidding door de koningen is hét symboolstuk van het museum en niet zonder reden. De overlevering vertelt dat Rubens dit verbluffende schilderij in amper twee weken voltooide en dat zonder hulp van medewerkers. We staan te trappelen om het werk weer in ere te herstellen. Bovendien zetten we ook het onderzoek met MA-XRF verder, waarmee we onder de zichtbare verflaag kunnen kijken. Zo kunnen we Rubens’ schildertechniek en atelierpraktijk verder ontrafelen.” - Koen Bulckens, Rubens-expert en projectleider Studio Rubens

2027: Rubensjaar

De restauratie van de Aanbidding door de koningen zal klaar zijn in 2027, wanneer Antwerpen de 450ste verjaardag van Rubens’ geboorte viert met een feestelijk Rubensjaar. Het KMSKA presenteert dan samen met het Rubenshuis de tentoonstelling Rubens en de Wereld. Deze expo, gebaseerd op internationaal onderzoek, belicht hoe Rubens zijn kunst verrijkte met modellen, materialen en motieven uit alle hoeken van de wereld.

NOOT VOOR DE PERS 

• Kom je graag langs, heb je een vraag of spreek je graag met een expert, geef dan gerust een seintje.
• Beeldmateriaal vind je hier.
• Voor een gedetailleerd overzicht van hoe de restauratie van de Tronende Madonna omringd door heiligen verliep kan je steeds terecht op kmska.be/tronende-madonna.
• Voor boeiende inzichten en regelmatige updates in de loop van de restauratie van de Aanbidding door de Koningen kan je terecht op kmska.be/studio-rubens