Jules Schmalzigaug

De Schmalzigaug-collectie van het KMSKA groeide dankzij aankopen, schenkingen en legaten van gepassioneerde verzamelaars en familieleden. Broer Walter Malgaud schonk het museum al in 1928 een eerste selectie werken om de artistieke erfenis van Jules levend te houden. Later volgden onder andere schenkingen van Maurice Verbaet, Ronny en Jessy Van de Velde en Jean Malgaud. Hierdoor werden niet alleen schilderijen, maar ook tekeningen, schetsboeken, grafisch werk en persoonlijke archiefdocumenten aan de verzameling toegevoegd. Zo kon het KMSKA uitgroeien tot onderzoekscentrum om Schmalzigaugs plaats binnen de Europese avant-garde te promoten en geïnteresseerden te ontvangen die zich in de kunstenaar willen verdiepen.

Hieronder tonen we naast Schmalzigaugs olieverfschilderijen een selectie werken die zijn groei tonen van begnadigd, maar wat tradioneel, tekenaar, tot abstracte kunstenaar die naar de wereld kijkt als door een caleidoscoop.

Jules Schmalzigaug (1882-1917) groeit op in een tijd van ingrijpende veranderingen, waarin technologie en snelheid het leven bepalen. Zijn artistieke zoektocht brengt hem van Antwerpen naar Duitsland, Frankrijk en vooral Italië, waar hij het licht en de kleuren ontdekt we associëren met zijn schilderijen. Aanvankelijk zoekend binnen de traditie, vindt hij in het futurisme zijn eigen stem. Zijn energieke composities sluiten aan bij de avant-garde, maar de Eerste Wereldoorlog dwingt hem in ballingschap naar Den Haag. Zijn tragische dood in 1917 maakt abrupt een einde aan zijn veelbelovende carrière. Zijn vernieuwende visie op kleur en beweging leeft gelukkig voort in de Belgische moderne kunst.

Schmalzigaug leeft in een wereld in transitie die hem mateloos fascineert. Elektriciteit, snelle vervoermiddelen en technologische vernieuwingen veranderen het leven drastisch. Zijn geboortestad Antwerpen is helemaal mee met de trends. Als tiener volgt Jules een kuur in Dessau om zijn scoliose te behandelen, waar kunstenaar Paul Riess zijn tekentalent ontdekt. Zijn welgestelde familie ondersteunt een brede kunstopleiding in België, Duitsland en Frankrijk. Tegen 1905 zit zijn formele vorming erop. Van de bruisende wereld om hem heen is nog geen spoor in zijn donkere, traditionele werken. Hij twijfelt over zijn rol in de kunstwereld en heeft een diep respect voor de kunsttraditie, die hij ook ziet in het KMSKA.

Een rondreis door Italië in 1905 doet hem ontwaken, vooral het licht en de sfeer van Venetië betoveren hem. In Nederland en Frankrijk ontdekt hij nieuwe stijlen, die hem meer bekoren dan de conservatieve Belgische kunstwereld. Alleen James Ensor vindt hij interessant. Hij schrijft dat Ensor dankzij het Oostendse licht in de meest banale dingen “onwaarschijnlijke coloristische akkoorden” ziet. Clashende kleuren, blauw naast rood, geel en groen, zuivere kleurvlakken.

Parijs vindt Schmalzigaug te onpersoonlijk, maar net daar ontdekt hij in 1912 zijn artistieke koers, na het zien van een tentoonstelling van de Italiaanse futuristen. Geïnspireerd door Giacomo Balla en Umberto Boccioni omarmt hij de beweging die wél snelheid en energie weet om te zetten in radicale kunst. Bij Jakob Smits thuis leert hij hoe licht en kleurblokken de kern van een schilderij kunnen vormen. Terug in zijn Venetiaanse atelier richt het in met doeken zoals Smits, zodat lichtreflecties er spelen met schaduwen. Kleur wordt voor hem geen illustratief element, maar de essentie zelf. Zijn werk vangt de energie van dansers, de beweging van menigten en de hypnotiserende sfeer van moderniteit.

In 1914 bereikt Schmalzigaug zijn internationale hoogtepunt met deelname aan de Esposizione Libera Futurista Internazionale in Rome. In zijn atelier werkt hij koortsachtig aan schilderijen die niet alleen binnen het futurisme passen, maar ook zijn eigen kleurentheorieën uitdrukken. Hij exposeert zes werken die hij als voldoende avant-garde beschouwt, waaronder Ontwikkeling van een thema in rood: carnaval, het eerste volledig abstracte schilderij van een Belgische kunstenaar.

Met zijn passie voor kleur weet Schmalzigaug de geliefde tradities van oude meesters te verbinden met de avant-garde-experimenten van zijn tijd. Hij schrijft aan Boccioni, ondertussen zijn vriend: “Ik ken geen enkel impressionistisch schilderij met zo’n zingend rood als in de mantel van koning Melchior op De aanbidding door de koningen van Rubens.” In Rubens ziet hij geen stilstaand verleden, maar een dynamische voorganger. Rubens’ repeterende zwierige lijnen en theatrale kwaliteiten bieden hem een basis voor zijn eigen abstracte composities

Maar ondanks zijn opmars in de avant-garde blijft hij kwetsbaar. De Eerste Wereldoorlog dwingt hem naar Den Haag, wat zijn carrière abrupt onderbreekt. Hij verliest de connectie met futuristische collega’s en laat werken achter in Venetië. In Den Haag zoekt hij aansluiting bij andere Belgische kunstenaars in ballingschap, zoals Rik Wouters en Georges Vantongerloo, die hij zelf beïnvloedt. Ondanks de oorlog blijft hij productief en experimenteert hij verder met kleur en licht, zowel in figuratieve als abstracte werken, van stadsgezichten, portretten tot futuristische composities. Zijn ongepubliceerde traktaat La Panchromie (1916) koppelt wetenschappelijke principes aan een methode om ze toe te passen, geïnspireerd door Ogden Roods theorieën. Schmalzigaug zoekt duidelijk niet alleen intuïtief, maar ook intellectueel naar een universeel kleurensysteem om licht en compositie te harmoniseren.

Als artistiek adviseur bij de Belgische School voor Huishoudelijke Kunst vindt hij een uitlaatklep. Hij geeft lessen in kunstgeschiedenis en tekenen en benadrukt het belang van vernieuwing. Zijn postkaartachtige pastelschetsen van Den Haag en Scheveningen, met brugjes, straten en het strand, tonen een ingetogener stijl, maar kleur blijft centraal.

In 1916 valt zijn werk op bij de Tentoonstelling van Belgische Kunst in het Stedelijk Museum Amsterdam, maar de reacties zijn gemengd. Fysieke pijn door scoliose en mentale isolatie drukken zwaar op hem. Heimwee naar Italië en het verlies van avant-gardevrienden zoals Boccioni wegen al even hard.

Schmalzigaugs zelfmoord in 1917 maakt abrupt een einde aan zijn zoektocht. Als pionier van het futurisme blijft hij een unieke stem in de Belgische moderne kunst. Zijn werk ademt snelheid, moderniteit en een intense zoektocht naar een plek binnen de kunst. Hoewel zijn carrière kort was, blijft hij een kleurrijke pionier binnen de Belgische kunstgeschiedenis.