Bidden in bed
De Diptiek van Christiaan de Hondt, abt van Ten Duinen is een ongemeen boeiend kunstwerk. De naam van de schilder kennen we niet. De ‘Meester van 1499’, zoals we hem ‘uit nood’ noemen, dankt die noodnaam aan het jaartal op het rechterluik, aan de buitenzijde. Er worden momenteel drie diptieken, een tekening en twee miniaturen in een verlucht handschrift aan hem toegeschreven. Van dit tweeluik weten we dat de buitenluiken zijn overschilderd in opdracht van een latere abt. Duurzaamheid avant la lettre.
Als het diptiekje openstaat, zien we links een kopie naar Jan van Eycks schilderij Madonna in de kerk (Berlijn, Gemäldegalerie). Al in de 15de eeuw werd de grootmeester fel gewaardeerd en werden zijn werken gekopieerd. Ook hier dus, toen Van Eyck al bijna zestig jaar dood was. Dat Maria te groot is voor de kerk lijkt voor ons wat vreemd, maar komt niet door een gebrek aan vakkennis. Hier wordt een idee uitgebeeld: Maria is de pijler van de kerk. Beter nog: Maria ís de kerk.
Intieme beleving
De abt rechts is in aanbidding voor de Madonna. Let op de precisie waarmee de schilder de voorwerpen en de architectuur weergeeft. Zo ligt er op de bidstoel een verlucht gebedenboek op een kussen, met versierde sluitingen en een beschermdoek eronder. Het is zo te zien een kostbaar ding. De met parels en edelstenen versierde mijter staat naast de geestelijke op de voorgrond, ook al op een kussen. En de zware abtsstaf leunt tegen de wand naast de open haard. Daar zorgt een knetterend vuurtje voor warmte.
Ook voor de slapende hond op het tapijt is het in deze kamer lekker toeven. Zijn aanwezigheid is vermoedelijk een toespeling op de naam van de biddende abt: De Hondt. Tinnen kruiken met versierde deksels staan op een tresoor – wij noemen dat een dressoir. En let zeker ook op de drie sinaasappelen, uiterst duur importfruit uit het verre Spanje. Naast het blauwe hemelbed staat een sittekist of zetel, met een comfortkussen en erboven een boekenrek.
Kopie naar Jan van Eycks schilderij Madonna in de kerk (Berlijn, Gemäldegalerie).
Abt De Hondt in aanbidding voor de Madonna.
Abt De Hondt doet hier in verf wat abt De Hondt in het echt ook deed: bidden met de blik gericht op een voorstelling van Maria of Christus. Daar dienden diptieken als dit voor: aanzetten tot geloof en vroomheid. Dankzij de handige afmetingen – het werkje is nauwelijks groter dan een liggend A4 – kon je dit diptiekje meenemen op reis. Het zorgde vooral voor wat wij nu een intieme ‘beleving’ zouden noemen. Devotiestukken als dit werden opgesteld in een rustige kamer, waar geen bezoek kwam.
Christiaan de Hondt heeft zijn tweeluikje aan een ketting in zijn hemelbed gehangen. Zo kon hij voor de metten en de lauden, de verplichte nachtelijke gebeden, in zijn warme bed blijven.
Dit artikel verscheen eerder in ZAAL Z, het magazine van het museum. Voor amper 35 euro ontvang je al vier edities die je onderdompelen in de fascinerende wereld van het museum en zijn schitterende collectie.
