De dood op doek

Op het eerste gezicht lijkt Gustaf Wappers’ Jonge kunstenares in mijmering een charmant en liefelijk tafereel, in het decor van een 18de-eeuws kunstenaarsatelier. Het heldere kleurenpalet van wit, lichtblauw en roze doet denken aan luchtige rococotoneeltjes. Maar als je beter kijkt zie je de donkere, broeierige blik van de jonge vrouw. Ze heeft haar schilderwerk onderbroken en staart wezenloos voor zich uit. 

Schildersdochter

Op haar nog niet afgewerkte doek buitelen gevleugelde kindjes dartel door de lucht: het zijn putti of minnegodjes. Ze dansen, ze stoeien en ze vieren de liefde. Maar niet allemaal. Een van hen draagt een doodskopmasker en staat op het punt zijn speelmakkertjes met een pijl te doorboren. Wat is hier aan de hand? Treurt de mijmerende kunstenares om een verloren liefde en drukt ze in het schilderij-in-wording haar liefdesverdriet uit? 

Toen in een Antwerpse privécollectie een ontwerptekening van het schilderij opdook, kon Wappers’ werk eindelijk preciezer geduid worden. De tekening is een van de drie voorbereidende schetsen die de veilingcatalogus van Wappers’ nalatenschap vermeldt als La fille du peintre Van Loo. Voor de jonge kunstenares zou Caroline van Loo model hebben gestaan, de dochter van kunstschilder Carle van Loo (1705-1765), van wie Arsène Houssaye in 1842 het levensverhaal optekende in het prestigieuze Franse tijdschrift Revue des Deux Mondes. Hij voert er Caroline op als een bleek meisje dat stilletjes in het leven staat en haar dagen het liefst lezend en mijmerend doorbrengt. Op een ochtend betrapt vader Van Loo zijn weemoedige dochter in het atelier: ze is de dood aan het tekenen, met haar gelaatstrekken. Enkele dagen later sterft Caroline. Zelfs de knapste geneesheren in Parijs hebben haar niet kunnen redden. Voor Carle van Loo was het duidelijk: Carolines leeshonger was de oorzaak van haar dood.

Verzonnen personage

Voor een romantisch kunstenaar als Wappers was dit tragische verhaal vol weltschmerz en doodsverlangen gefundenes fressen. Hij vat de hele geschiedenis samen in de beslissende scène waarin hij de spanning en sensatie van het dramatische einde van Caroline subtiel vastlegt. Hij veroorlooft zich de dichterlijke vrijheid om haar niet te laten sterven aan een mysterieuze ziekte maar laat Caroline zelfmoord plegen en legt op de plankenvloer quasi achteloos een lang, scherp mes tussen de penselen . 

Toeval, of niet? In 1857, het jaar waarin Wappers dit doek schildert, verschijnt de geruchtmakende roman Madame Bovary van Gustave Flaubert. Emma, het hoofdpersonage, is een jonge doktersvrouw in de Franse provincie die zich van het leven berooft, teleurgesteld in het leven en de liefde. Net als Caroline was Emma een gretige lezer en ging ze ten onder aan haar hunkering naar een andersoortig bestaan. 

Later zal blijken dat Houssaye geen betrouwbare biograaf was. Zonder enige vorm van schroom vermengde hij feit en fictie. Caroline is blijkbaar een verzonnen personage. De échte dochter van Carle van Loo heette Marie-Rosalie en stierf op 21-jarige leeftijd óók een tragische dood, na verwikkelingen in het kraambed.

Dit artikel verscheen eerder in ZAAL Z, het magazine van het museum. Voor amper 35 euro ontvang je al vier edities die je onderdompelen in de fascinerende wereld van het museum en zijn schitterende collectie.