Het museum bezit 113 werken van Rik Wouters (1882-1916). Dat zijn 26 schilderijen, 19 beelden, 66 werken op papier, een portefeuille, de laatste sigaar, penselen en andere voorwerpen. Verschillende museumdirecteuren vatten al vroeg een grote liefde op voor het werk van de Brabantse fauvist en kopen regelmatig werk van hem aan. Te beginnen bij de aankoop van Wouters’ meest iconische beeldhouwwerk, Het zotte geweld, in 1920. De rest is aangevuld door schenkingen van gepassioneerde verzamelaars en mensen met wie Wouters een bijzonder band had. In dit artikel ontmoet je ze allemaal.
1. Nel, behoedster
Hélène Duerinckx (1886–1971), Nel. Echtgenote, muze, model. Rik Wouters zet de vele facetten van zijn vrouw om in verf, brons, potlood. Wouters toont ons Nel als bruisend, zorgzaam, belezen, glamoureus, intelligent, huiselijk, gespannen…en toegewijd.
Na Wouters’ tragische dood in 1916 blijft Hélène zijn oeuvre beheren. Tot aan haar eigen overlijden in 1971 ijvert ze om zijn werk in belangrijke publieke en privécollecties te krijgen. Ze klopt in 1927 ook aan bij het KMSKA, omdat ze “iets wil doen voor het Antwerpse museum, omdat dit het eerste is geweest het werk van Wouters te aanvaarden...”. Ze verwijst naar de aankoop van Het zotte geweld zeven jaar eerder.
Hélène verkoopt het museum tussen 1927 en 1956 uiteindelijk 4 schilderijen, 2 bronzen, 7 aquarellen en 18 tekeningen. Maar ze schenkt het KMSKA ook twee werken en een aquareldoos. Het zelfportret van Rik uit 1903-1904 is het oudste werk van Wouters in de collectie. Het contrast met de tweede schenking, Rustende vrouw, kan nauwelijks groter zijn. Van schools en donker naar intiem en licht. De evolutie van Rik Wouters in twee werken.
2. Ludo, veelvraat
De Antwerpse dokter-kunstverzamelaar Ludo van Bogaert (1897-1989) is hecht bevriend met Riks weduwe Hélène. Ze schrijven elkaar tussen 1949 en 1971 zo’n 180 brieven. Hij koopt bij Hélène zelf werk van Rik, en op tentoonstellingen.
Van Bogaert doet alles met eenzelfde gulzigheid. Werken, én verzamelen. Hij is een wereldautoriteit in hersenonderzoek, met 753 publicaties op de teller. Hij verzamelt honderden stuks antiek, kunst, boeken, zilver, keramiek, glas en tapijten.
Na zijn dood krijgt de Koninklijke Bibliotheek in Brussel zijn omvangrijke archief en boekencollectie. Het KMSKA krijgt 13 schilderijen van Rik Wouters, waaronder het pijnlijke Zelfportret met de zwarte ooglap, 6 aquarellen, 2 pastels, 25 tekeningen, 8 sculpturen en tal van voorwerpen. Zoals Riks laatste sigaar. Een emotioneel geladen stuk dat getuigt van zijn band met Hélène en zijn passie voor het werk van Rik.
De resterende objecten van de dokter worden geveild; de opbrengst gaat naar hersenonderzoek.
3. Eppe, steunpilaar
Eppe Roelfs Harkema (1869–1938) betaalt de kosten voor medicijnen en twee operaties die Rik Wouters vanaf 1915 vanwege zijn kaakbeenkanker nodig heeft. In ruil voor schilderijen en tekeningen die Rik hem schenkt “voor de menschlievende hulp”, zoals Hélène het beschrijft.
Dit maakt meteen duidelijk: de Nederlandse tabakshandelaar houdt van kunst. Hij verzamelt kunst van Riks tijdgenoten en steunt kunstenaars actief. Natuurlijk koopt hij ook schilderijen van Rik, bij kunsthandelaar Van Wisselingh. Bij legaat laat Eppe o.a. het Amsterdamse Rijksmuseum zeven tekeningen na die Rik aan zijn mecenas had gegeven.
Het KMSKA is het enige Belgische museum dat een werk van hem ontvangt. Met Hélène als tussenpersoon doneert hij in 1935 Vrouw aan het venster.
4. Jozef, larger than life
Jozef Komkommer (1911-1980) organiseert in de jaren ’60 en ’70 spetterende feesten in zijn Villa Shalom. Shalom, want Komkommer heeft joodse roots. Van 1930 tot 1946 behartigt hij de Antwerpse diamantzaak op Nederlands Java. Het is daar dat hij zijn vrouw Jacqueline ontmoet, Zwitsers en protestants. Tijdens W.O. II scheiden de Japanners Komkommer van zijn vrouw en zoon. Terwijl de Nazi’s bijna zijn hele familie uitroeien in het Westen, werkt hij zich te pletter in Japanse concentratiekampen.
Terug in Antwerpen met zijn gezin bouwt hij opnieuw een diamantimperium uit. In Villa Shalom ontvangt Jozef de Israëlische politici Yitzhak Rabin en Golda Meïr. Die zijn er even welkom als kunstenaars zoals Paul Delvaux, of Hollywoodsterren.
De villa vult hij met kunst. Het hoeft dus niet te verwonderen dat hij in 1977 het KMSKA schrijft om een origineel gips van Lachend masker van Rik Wouters aan te bieden, en een bronzen gietsel ervan. Hij voegt er fijntjes aan toe dat net zijn collectiestuk niet in de collectie Van Bogaert zit.
5. François, de spil
Het in onmogelijk om in een paar lijnen het belang van de familie Franck voor het museum uit te leggen, en vooral van François Franck (1872-1932). De generatie van François en hun erfgenamen schenken het museum tussen 1920 en 1964 meer dan 60 kunstwerken, uit eigen naam, of gezamenlijk.
Dat getal zegt niks over de onwaarschijnlijke geestdrift van François. Hij is niet alleen lid van kunstverenigingen, hij sticht ook het invloedrijke Kunst van Heden. Hij is niet alleen commissielid in het KMSKA, hij leent het museum ook geld voor aankopen en denkt na over de museuminrichting. Hij verzamelt en schenkt, en zet iedereen om zich heen aan om hetzelfde te doen. Zijn rijke klanten, voor wie hij luxemeubelen en volledige interieurs ontwerpt, kunnen het zich veroorloven.
Als kunsthandelaar zit hij aan de bron. Hij is bovendien de belangrijkste sponsor van James Ensor. Via François belanden veel Ensors in het museum, hetzij uit zijn eigen collectie, of doordat hij zijn netwerk aanmoedigt. François verzamelt zelf 11 werken van Rik Wouters. Daarvan schenkt hij in 1930 Vrouw in het wit aan het museum. Wouters past, net als Ensor, goed bij de kleurrijke voorkeur van François.
6. Enrique, altijd bezig
Geboren in Buenos Aires, maar verknocht aan Antwerpen. In 1913 arriveert Enrique Mistler (1893–1970) op stage in de Vlaamse havenstad en hij zal er blijven.
Bankier, kredietverlener, consul, voorzitter en bestuurder van vennootschappen, dat zijn nog maar zijn beroepen. Daarnaast is hij verbonden aan het Koninklijk Kunstverbond, de Antwerpse opera, de Duitse boekhandel Kornicker. Enrique is lid van de beheerraad van het museum en penningmeester van Kunst van Heden en andere verenigingen.
Voor het museum onderhandelt hij over prijzen bij aankopen, en loopt hij veilingdeuren plat. Daarnaast verzamelt hij ook kunst voor zichzelf. Hij trouwt met Marthe, lid van de Frankdynastie. Kortom: Enrique Mistler ademt kunst, en slaapt weinig. In 1921 neemt hij deel in een groepsaankoop van acht Ensors voor het museum, uit eigen naam schenkt hij tijdens het interbellum vijf kunstwerken.
Met Dromerij (x2) van Rik Wouters krijgt het KMSKA daarbij een uniek stuk, want het gipsen sculptuur werd maar één keer in brons gegoten.